MEZHEBĪ TEFSİRLERDE İMAN-AMEL İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA BÜYÜK GÜNAH VE ŞEFAAT MESELELERİ (ZEMAḪŞERÎ, ṬABERSÎ, RĀZÎ ÖRNEĞİNDE)

Abstract

Sahabe devrinden sonra farklı İslam merkezlerinde ilim medreseleri teşekkül etmiştir. Sonraki süreçte fikri birer ekol haline gelen bu medreselerin farklı anlayışlara sahip olması, beraberinde yeni fıkhî ve kelâmî mezhepler ile tasavvuf akımlarının doğmasına sebep olmuştur. Şiâ, Ehl-i Sünnet ve Muʿtezile bu minvalde teşekkül etmiş kelâmî mezheplerdendir. Söz konusu bu mezheplerin farklı bakış açılarına sahip olması, onların Kur’ân yorumunu da etkilemiş ve bu bakış açısı doğrultusunda tefsirler kaleme almışlardır. Muʿtezile mezhebine mensup olan Zemaḫşerî’nin el-Keşşāf, Şîʿâ’ya mensup olan Ṭabersî’nin Mecme’u’l-Beyān ve Ehl-i Sünnet’e mensup olan Râzî’nin Mefātīḥu’l-Ġayb adlı eserleri bu şekilde değerlendirilen tefsirlerdendir. Mezhebi tefsir olarak da addedilen yukarıdaki üç eserde müellifler, tefsire dair yaklaşımlarında genellikle kelâmî mezheplerine bağlı kalmış ve Kur’ân ayetlerini o minvâlde yorumlamışlardır. Bu çalışmada, kelâm ilmi alanında tartışma konusu olan iman-amel ilişkisi bağlamında büyük günah ve şefaat meseleleri, söz konusu üç eserde karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Neticede müfessirlerin bu konularla ilgili ayetleri kendi mezhep nosyonları çerçevesinde yorumladıkları görülmüştür.