A norm- and equivalence-based descriptive analysis of the metaphorical expressions in two Turkish translations of ‘1984’ by George Orwell

Abstract

Çalışmanın amacı, George Orwell tarafından yazılan “1984” adlı romandaki eğretilemeli ifadelerin iki farklı Türkçe çevirisini Gideon Toury ile Eugene A. Nida’nın Çeviri Kuramları ışığında karşılaştırmalı ve betimleyici bir şekilde incelemektir. Bu bağlamda çalışma, Orwell’in romanında yer verdiği eğretilemeli kullanımların çevirmenler tarafından Türkçeye ve Türk kültürüne nasıl aktarıldığını tespit edebilmeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda üç bölümden oluşan kaynak metnin her bölümünden, içerisinde eğretilemeli ifade bulunan üçer tane olmak üzere toplamda dokuz adet metin birimi seçilmiş ve Toury’nin Normlar Kuramı ile Nida’nın Biçimsel ve Devingen Eşdeğerlik Kuramı çerçevesinde çözümlenmiştir. Çalışmada kaynak metin olarak asıl metnin Penguen Kitapları yayınevince 2008 yılında basılan nüshasından; erek metinler olarak da asıl metnin Türkçedeki ilk çevirisi olan 1958 – V. Turhan ve S. Tonguç çevirisi ile Türk okuyucuları arasında en çok rağbet gören 2010 – Celâl Üster çevirisinden yararlanılmıştır. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın sonucunda elde edilen bulgular değerlendirildiğinde erek metin çevirmenlerinin iki farklı çeviri yaklaşımı benimsedikleri anlaşılmaktadır. Birinci erek metin çevirmenleri Turhan ve Tonguç’un eğretilemeli ifadeleri çevirirken kimi zaman kaynak metnin oluşturulduğu kültürel normlara kimi zaman da erek dil ve kültürün normlar dizgesine sadık kaldıkları görülmektedir. Dolayısıyla eğretileme çevirileri bağlamında hem “yeterli” hem de “kabul edilebilir” nitelikte çeviriler ortaya koydukları söylenebilir. Bu bağlamda da kaynak metinle çeviri metinleri arasında bazı durumlarda “biçimsel”, bazı durumlarda da “devingen eşdeğerliğin” sağlandığı savunulabilir. Ayrıca çevirmenlerin eğretileme çevirilerinde atlamalara başvurdukları gözlemlendiğinden kısa ve öz bir erek metin oluşturmayı amaçladıkları söylenebilir. İkinci erek metin çevirmeni Üster ise eğretilemeli ifadeleri erek dil ve kültürün normlarına bağlı kalarak çevirme eğilimi göstermiştir. Bu açıdan eğretilemeli ifadelerin çevirisinde “kabul edilebilir” nitelikte bir çeviri yaklaşımı benimsediği ileri sürülebilir. Bu durumda kaynak metinden bazı sapmaların yaşanması da beklenen bir sonuçtur. Kaynak metnin okuyucusunda yarattığı etkinin aynısını kendi okuyucusunda da yaratmayı hedeflediği düşünüldüğünden “devingen eşdeğerliği” sağladığı savunulabilir.