About the ability to summarize

Abstract
Metinden öğrenme sürecinde güçlük çeken öğrenciler için öğretmenler özetlemeyi gelişimsel bir müdahele işlemi olarak benimserler. Bunun nedeni özetlemenin örtük olmayan; önemli derecede bilgiye, eğitime, rehberliğe, farkındalığa, beceriye ve öğrenciye olan inanca dayalı yapısıdır. Özetlemenin hem yapısal özelliklerini betimlemek hem de özetleme ile ilgili makale ve tezlerin özelliklerini ve yönelimlerini belirlemek bu araştırmanın amacını oluşturmaktadır. Öte yandan, özetleme becerisi ile ilgili yapılan araştırmaların eğilimlerini inceleyen bir çalışmaya rastlanılmamış olması, bu araştırmanın yapılmasının en temel gerekçesidir. Bu doğrultuda, çeşitli ölçütler göz önüne alınarak yapılan alanyazın taramasında belirlenen 22 tez ve 40 makale genel özellikleri, yöntem bilimsel görünümleri, amaçları, konuları ve başlıca sonuçları bakımından incelenmiştir. Doküman analizi yönteminin kullanıldığı araştırmada, veriler betimsel içerik analizi ile çözümlenmiştir. İncelenen araştırmaların genel özellikleriyle ilgili olarak özetlemeyle ilgili en fazla araştırmanın 2019 yılında yapıldığı, makalelerin %35'inin tezlerden üretildiği, tezler arasında en çok yüksek lisans tezi yapıldığı, araştırmaların yalnızca 3'ünün SSCI ve alan indekslerinde yayımlandığı belirlenmiştir. Araştırmaların yöntembilimsel özellikleriyle ilgili sonuçları; özetlemeyle ilgili araştırmalarda nicel araştırma yaklaşımının ve betimsel tarama modelinin öne çıktığını, katılımcı grubunun büyük ölçüde ilkokul öğrencilerinden oluşturulduğunu, araştırmaların en çok 1-50 arasında katılımcıyla yürütüldüğünü, en çok kullanılan örnekleme biçiminin rastlantısal örnekleme, en çok kullanılan veri toplama aracının ölçek, en çok kullanılan veri çözümleme yönteminin ise ilişkisiz örneklemler için T Testi olduğunu göstermektedir. Araştırmanın amaç ve konuyla ilgili sonuçlarına göre incelenen çalışmalar en çok durum belirleme amacıyla özetleme başarımı konusunda yapılmıştır. Son olarak incelenen çalışmaların başlıca sonuçlarıyla ilgili özellikleri, "özet yazma başarısı", "özetleme stratejileri", "özetlemenin duyuşsal yönü" ve "Türkçe dersi ögelerinde özetleme" olmak üzere 4 tema altında verilmiştir. Araştırmanın özetleme ile ilgili yapılacak araştırmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Düşünülen bu katkı doğrultusunda alanyazındaki özetleme tekniği çerçevesindeki tartışmalar ayrıntılı bir biçimde açıklanmış ve bir temel sunmak açısından da yeterli gözüken teorik sonuçlar listelenmiştir.