Abstract
Menzil; posta teşkilatının, ordunun, hacıların ve seyyâhların yol üzerinde konaklama için kullandıkları yerleşim yerlerini veya yerleşim yerleri dışında kurulan coğrafi alanları ifade eder. Osmanlı İmparatorluğu, payitaht İstanbul’a bağlanan yol ağı üzerinde faklı amaçlara hizmet eden menziller kurmuştur. Bunların içinde sefer esnasında ordunun takip ettiği güzergâh üzerinde kurulan menziller oldukça önemlidir. Sefere giden ordunun belli mesafe kat ettikten sonra istirahat ettiği, iaşe ihtiyaçlarını karşıladığı bu menziller su yollarına yakın kurulur ve her seferin güzergâhına göre belirlenirdi. Sefer güzergâhları üzerindeki bu menziller; isimleri, coğrafi konumları, fiziki ve mimari özellikleri, birbirlerine olan mesafeleri ve menzilleri birbirine bağlayan yolların durumu gibi hususlar bağlamında çok sayıda eserlere konu olmuş ve bir Osmanlı sefer menzilnâmeleri literatürü ortaya çıkmıştır. Kanuni Sultan Süleyman döneminde 1529 yılındaki Viyana Seferi’ne çıkan Osmanlı ordusu bu seferden yüz elli dört yıl sonra 1683’te IV. Mehmed döneminde tekrar Viyana kapılarına dayanmıştır. İlk sefer esnasında ordunun takip ettiği güzergâh Feridun Bey’in Münşeâtü’s-Selâtîn eserinde, ikinci sefer esnasında takip edilen güzergâh ise Teşrifatçıbaşı'nın Vekâyi-i Beç eserinde ve Silâhdâr Mehmed Ağa’nın Zeyl-i Fezleke’sinde (Silâhdâr Târihi) detaylı olayları ile ele alınmıştır. II. Viyana Seferi menzillerinin Edirne’den Belgrad’a kadar olan kısmı ise Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi’ndeki bir mecmuada (Fezâil-i Cihâd Mecmuası) müstakil bir menzilnâme olarak yer almaktadır. Menzillerin isimleri, mesafeleri ve tafsilatlarının yer aldığı bu menzilnâme kapsamında kaleme alınan bu çalışmada mecmuadaki müstakil menzilnâmeden yola çıkarak II. Viyana Seferi’nde ordunun takip ettiği güzergâh üzerindeki menziller Silâhdar Târihi ile mukayeseli bir şekilde ele alınmış olup Osmanlı ordusunun İstanbul’dan Viyana’ya kaç günde eriştiği, hangi menzillerde konaklayarak ilerlediği, menzillere varış tarihleri ve güzergâhtaki menzillerin hangi coğrafi şartları taşıdığı hususlarına cevaplar aranmıştır. Ayrıca çalışmada Belgrad’dan Viyana’ya olan menziller Vekâyi-i Beç ve Silâhdâr Târihi’nden alınarak okuyuculara ve araştırmacılara tüm menziller hakkında bir çerçeve sunulmuştur. Menzilnâmenin sonunda II. Viyana Seferi’ne katılan Osmanlı ordusuna dair sayısal veriler yer almaktadır. Bu veriler de sefer bağlamında çalışmaya dahil edilmiştir.