Klasik Dönem Entelektüel Analitik Düşünme Metodu: Ebû Bekir İbnü’l-Arabî ve Gazzâlî Örneği

Abstract

Endülüste doğup büyüyen Ebû Bekir İbnül-Arabî (ö. 543/1148), tefsir, hadis, fıkıh usulü ve kelam alanlarında eğitim görmüş bir velud âlimidir. İsbiliyyede kadılık yapan İbnül-Arabi, Gazali ile sırf görüşmek için Endülüsten Bağdata gitmiş ve günlerce onunla aynı yerde kalmış ve ilmî tartışmalarda bulunmuştur. İbnül-Arabi, başta eğitim ve kelam olmak üzere diğer dini ilimlerin her alanında Gazâlî ile tartışmıştır. On yıllık bir yolculuğun ardından memleketi Endülüse dönen İbnül-Arabi, Doğuya yaptığı bu yolculukta karşılaştığı durumları aktarırken aynı zamanda Doğu Müslümanları ile Batı İslam geleneği arasında eleştirel değerlendirmelerde bulunmuştur. İbnül-Arabi, zamanının Endülüslü ve Kuzey Afrikalı Müslümanlarının mezhepçi bağnazlığı, analitik olmayan düşünce tarzını ve taklit yöntemlerini de eleştirdi. Yazar bir yandan Gazaliyi eleştirirken diğer yandan yaşadığı ülkede ulemanın boykot edilmesine şiddetle karşı çıkmış, yönetimin Gazalinin kitaplarını yasaklama emrini ciddi biçimde eleştirmiştir. Endülüste mezhepçi bağnazlığın kırılmasına ve Gazaliye karşı boykotun kaldırılmasına bile önemli katkılarda bulundu. Bu çalışmada klasik dönem doğu ve batı Müslüman aydınlarının analitik düşünceye yaklaşımları, Ebu Bekir İbnül-Arabi ve Gazali örnekleri üzerinde durulmuştur.