Üstsöylem: Tanım, Modeller, Çözümlemeler Çerçevesinde Bir Değerlendirme

Abstract

Üstsöylem, alanyazında üreticinin (yazarın ya da konuşucu) metnin alıcısı (okur ya da dinleyici) tarafından nasıl anlaşılacağına yönelik gösterdiği yol, önermesel içeriğe herhangi bir katkı sağlamayan ancak içerikteki bilgiyi alıcının anlama, yorumlama ve değerlendirme gibi süreçlerine katkı sağlayan dilsel özellikler biçiminde tanımlanmaktadır. Buna göre önermesel ve üstsöylemsel anlamın toplamı olarak ele alınabilecek metinde, üreticinin bilgiyi düzenlemek için uyguladığı stratejiler, metindeki önermelere karşı duruşu ve metnin alıcısıyla girdiği etkileşim üstsöylem çalışmalarının temelini oluşturmaktadır. Bu çalışmada üstsöylem kavramının ne olduğunun ortaya konması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda alanyazında yapılan üstsöylem tanımları, üstsöylemin özellikleri, üstsöylemin metin içinde üstlendiği işlevler üzerinde durulmuştur. Bunun yanı sıra alanyazındaki üstsöylem modelleri, bu modellerdeki sınıflandırmalar ve alanyazında en sık kullanılan kişilerarası üstsöylem modelindeki ulamlar, üstsöyleme bakış açısı ve altulamların özellikleri ayrıntılı biçimde tanıtılmıştır. Bundan sonra ise Türkçe alanyazında Türkçe üzerine yapılan üstsöylem çalışmalarının özellikleri ve gösterdikleri yönelim açıklanmış, genel olarak üstsöylem çözümlemelerinde ortaya çıkan birtakım sorunlar ve belirsizlikler değerlendirilmiştir.