Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın romanlarında ikilemeler

Abstract

20. yüzyıl Türk edebiyatının önde gelen romancılarından biri Hüseyin Rahmi Gürpınar’dır. Eserlerinde İstanbul ve çevresinin renkli ve hareketli yaşam şekillerini, âdetlerini, hurafe ve batıl inançlarını hayal gücünün zenginliği ile akıcı bir dille ortaya koymuştur. Eserlerinin birçoğu kendi gözlemlerine ve hayat tecrübelerine dayanır. Yaşadığı dönemde Türk toplumunu yakından ilgilendiren hemen hemen bütün sosyal, psikolojik, siyasi ve ekonomik konuları hayal dünyasını, hayat tecrübesini de katarak yer yer abartarak yansıtmıştır. İyi bir gözlemci olan yazar, eserlerinde yaşadığı dönemin dilini, ağız özelliklerini de dikkate alarak yansıtmıştır. Gürpınar’ın eserleri bugüne kadar birçok yayınevi tarafından günümüz Türkçesine sadeleştirilerek yayımlanmıştır. Bu çalışmada Gürpınar’ın orijinal dilinden Latin harflerine aktarılan Hayattan Sahifeler, Şeytan İşi, Kadınlar Vaizi, İffet, Şık, Gulyabani, Mezarından Kalkan Şehit adlı eserlerinde geçen ve Türkçenin söz diziminde ilk yazılı metinlerinden beri bir anlatım yolu olarak başvurulan ikilemeler tespit edilmiştir. Bu dil birimleri anlamları bakımından özelliklerine göre aynı kelimenin tekrarıyla oluşanlar, eş ya da yakın anlamlı kelimelerin tekrarıyla oluşanlar, zıt anlamlı kelimelerden oluşanlar, yansıma kelimelerin tekrarıyla oluşanlar, biri anlamlı biri anlamsız kelimenin tekrarıyla oluşanlar, sayıların tekrarıyla oluşanlar ve ilaveli (pekiştirmeli) kelimelerden oluşanlar olmak üzere yedi alt başlıkta incelenmiştir. Böylelikle, Gürpınar’ın dil ve üslup olarak ikilemeleri, söz konusu eserlerde nasıl kullandığı sayısal verilerle ortaya konulmaya çalışılmıştır.