Afyonkarahisar ağızlarında eskicil ögeler

Abstract

Dil, geçmişten günümüze iç ya da dış etkenlerden dolayı sürekli değişip gelişen bir olgudur. Bu değişim, dilin ölçünlü yapısında hızlı bir şekilde gerçekleşirken o dilin ağızlarında ise daha yavaş gerçekleşmektedir. Bazen ölçünlü dilde kabul gören herhangi bir dil ögesi ağızlarda da yer edinebilmekte, ancak daha önceki ögenin yerini tamamıyla alamamaktadır. Yani dil kullanıcısı zihninde yer alan eski ögelere de konuşmasında her fırsatta yer verebilmektedir. Bu yönüyle bir dilin tarihî dönemleriyle olan bağlantısı ağızlarda daha net biçimde yer almaktadır. Aşağıdaki tümcelerde yer alan sındı ve soku (daşı) sözcükleri ölçünlü dilde olmayan ve Afyonkarahisar ağızlarında kullanılmaya devam eden eskicil ögelerdir. (a) (…) hē ondan sōna meselā ônceden sındı denirdi şindi ne§o sosyeteleşdî ma¢asa döndü. (Uysal, 2012, s. 249) (b) (…) meselā dibek de esas öz türkce şey§olara¢ so¢u daşı geçer bizde, dibek sōnadan meselā. (Uysal, 2012, s. 250) Bu bağlamda, çalışmanın konusu Afyonkarahisar ağızlarında eskicil ögelerdir. Bu nedenle, çalışmanın kapsamı Afyonkarahisar merkez ve ilçe ağızlarından oluşmaktadır. Bu kapsamda, Afyonkarahisar merkez ve ilçe ağızları üzerine yapılan çalışmalar esas alınmış ve söz konusu çalışmalar taranarak veriler elde edilmiştir. Elde edilen veriler, başta Dîvânu Lugâti't-Türk olmak üzere Eski Türkçe dönemiyle ilgili sözlük ve kaynaklarından faydalanılarak karşılaştırılmıştır. Çalışmada tespit edilen sözcüklerin, edebî yazı dili olan ölçünlü Türkiye Türkçesinde olmamasına dikkat edilmiştir. Ancak Güncel Türkçe Sözlük’te yer alıp halk ağzında kullanıldığı belirtilen sözcükler çalışmaya dâhil edilmiştir.